Dysmorfofobia – zaburzenie postrzegania własnego wyglądu

Praktycznie każdy człowiek ma dni, w których czuje się nieatrakcyjny i skupia się na mankamentach swojego wyglądu. Myśli wtedy o krzywym nosie, odstających uszach, czy zbyt małych ustach. Jednak zazwyczaj w kolejnych dniach to uczucie mija i takie myśli się nie pojawiają, lub pojawiają z mniejszą intensywnością. Czasem jednak zdarza się, że to uczucie się nasila, a myśli o defekcie wyglądu utrudniają codzienne funkcjonowanie. W takim przypadku można przypuszczać, że jest do zaburzenie nazywane dysmorfofobią. Dysmorfofobia (body dysmorphic disorder) jest cielesnym zaburzeniem dysmorficznym. Osoby cierpiące na to zaburzenie, nigdy nie będą zadowolone ze swojego wyglądu, nawet jeśli poddadzą się zabiegom medycyny estetycznej. Aby osoba z dysmorfofobią potrafiła normalnie funkcjonować, powinna niezwłocznie zwrócić się do specjalisty.

Czym jest dysmorfofobia (ang. body dysmorphic disorder) 

Dysmorfofobia inaczej nazywana cielesnym zaburzeniem dysmorficznym (BDD) jest zaburzeniem psychicznym, charakteryzującym się osłabieniem poczucia własnej wartości. Osoba która cierpi na to schorzenie, zwykle wyolbrzymia często niewielki defekt, lub większą ilość defektów swojego ciała. Zazwyczaj są to niedoskonałości, których nie dostrzegają inni ludzie. Może to być nawet maleńki pieprzyk, czy blizna. Pojawiają się wtedy myśli na temat wyglądu, które są obsesyjne oraz uporczywe i nie chcą ustąpić.Czasami zdarza się że dysmorfofobia przyjmuje charakter urojeniowy i chora osób skupia się na mankamentach które w ogóle nie istnieją. Nawet jeśli zdarzy się, że osoba z dysmorfofobią uzna że pozbyła się defektu, zaraz zastąpi go innym. Zaburzenie to szacunkowo dotyka około 1-3% populacji i jest obserwowane zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Najczęściej jednak spotykane jest u kobiet do 30 roku życia. Ta jednostka chorobowa po raz pierwszy została zdefiniowana w 1886 roku. Należy pamiętać, że dysmorfofobia jest bardzo groźną chorobą, która może prowadzić do rozwoju innych schorzeń takich jak na przykład fobia społeczna czy depresja. Często zdarza się że osoba cierpiąca na dysmorfofobie dopuszcza się samookaleczeń, a nawet popełnia samobójstwo. Niestety choroba ta, często bywa niezdiagnozowana i bagatelizowana.

Dysmorfia – czym jest?

Pojęcie dysmorfofobii wywodzi się od słowa dysmorfia. Dysmorfia jest zespołem wad, wynikającym z zaburzeń genetycznych. Charakteryzuje się zmianą wyglądu narządów zewnętrznych, które nazywane są anomaliami.

Klasyfikacja – dysmorfofobia icd-10 oraz dsm-5

Schorzenie jakim jest dysmorfofobia mieści się w grupie zaburzeń hipochondrycznych według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). Została tam oznaczona kodem F45.2. Natomiast według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego według klasyfikacji (DSM-5) dysmorfofobia jest zaburzeniem obsesyjno – kompulsywnym i podlega czterem kryteriom rozpoznania.

Kryteria rozpoznania dysmorfofobii według DSM-5:

A – Zaaferowanie jednym lub wieloma wyobrażonymi defektami w wyglądzie, których nie zauważają inni, bądź nie są dla nich istotne.

B – Pojawienie się powtarzanych zachowań, takich jak na przykład: wielokrotne przeglądanie się w lustrze, zbyt częste czesanie włosów, lub wielokrotne pojawianie się myśli porównujących własny wygląd do wyglądu innych ludzi.

C – Zaabsorbowanie własną powierzchownością prowadzi do klinicznego cierpienia, albo znacznego pogorszenia funkcjonowania w społeczeństwie oraz innych sferach.

D – Zaaferowania wyglądem, nie da się wytłumaczyć nadmierną tkanką tłuszczową i masą ciała u osób które zmagają się z zaburzeniami odżywiania.

Przyczyny dysmorfofobii

Nie da się jednoznacznie określić skąd biorą się zaburzenia dysmorfofobiczne. Jednakże do rozwoju dysmorfofobii w największym stopniu przyczyniają się czynniki: biologiczne, genetyczne, kulturowe, środowiskowe oraz psychologiczne. Zdarza się, że ujawnia się ona po przeżyciu traumatycznego zdarzenia. Do czynników psychologicznych, można zaliczyć, najbliższe środowisko, członków rodziny oraz znajomych. Bardzo często jest tak, że istotnie przyczyniają się oni do spadku samooceny i obawy przed odrzuceniem. Nie bez znaczenia są również aktualne kanony piękna, do których stara się dążyć wiele osób. Dysmorfofobia niezwykle często pojawia się u nastolatków oraz młodych dorosłych. Wytłumaczyć to można negatywnymi doświadczeniami z dzieciństwa które wpłynęły na rozwój emocjonalny. Na dysmorfofobie są narażone również osoby, wobec których stosowano w dzieciństwie przemoc, fizyczną, bądz seksualną. Czynnikiem biologicznym jest zaburzenie neuroprzekaźników. Dysmorfofobie może powodować uszkodzenie receptorów, które blokują się na oddziaływanie serotoniny. Istotnymi są także skłonności genetyczne. Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne występujące w rodzinie, mogą również predysponować do zachorowania na dysmorfofobie.

Objawy dysmorfofobii

Osoby chore potrafią myśleć o swoich defektach nawet od trzech do ośmiu godzin na dzień. Prowadzi to często to upośledzenia funkcjonowania i zaniedbania innych istotnych obszarów życia. Ludzie cierpiący na dysmorfofobie często zaniedbują pracę oraz szkołę, a także inne ważne obowiązki.

Dysmorfofobia objawy:

• Ciągłe poczucie, że inni ludzie widzą określony defekt oraz mówią o nim i myślą.
• Ogromne wyolbrzymianie wady która jest niewielka, lub nie istnieje.
• Nieustanne dotykanie włosów oraz skóry, w celu upewniania się o istnieniu defektu.
• Fiksacja na punkcie wyglądu, może to być jedna konkretna wada, lub większa ilość defektów.
• Trudności z funkcjonowaniem społecznym, ze względu na natrętne myśli.
• Stronienie od bliższych relacji.
• Niska samoocena.
• Zaniedbywanie obowiązków, związanych z pracą bądz szkołą.
• Posiadanie negatywnego obrazu własnej osoby, umniejszanie sobie.
• Dążenie do wyeliminowania wady poprzez liczne, powtarzające się, zabiegi medycyny estetycznej.
• Stosowanie różnego rodzaju ćwiczeń oraz diet.
• Uczucie wstydu w związku z wadami wyglądu.
• Myśli oraz próby samobójcze.

Jak rozpoznać dysmorfofobie?

Rozpoznanie dysmorfofobii nie jest proste. Nie należy zakładać, że każdy kto zanadto dba o swój wygląd, musi cierpieć na to schorzenie. Sama niska ocena oraz kompleksy, również nie muszą świadczyć o chorobie. Dysmorfofobia pojawia się wtedy, kiedy te objawy stają się obsesyjne. Niestety osoba chora, ma zaburzony obraz samego siebie i nie dopuszcza myśli, że jest to spowodowane schorzeniem. U osób które cierpią na dysmorfofobie często rozwijają się innego rodzaju zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, czy fobia społeczna i mogą one lekarzowi znacznie utrudnić diagnozę. Najczęściej dysmorfofobia jest diagnozowana dopiero po wielu latach, licząc od początku jej wystąpienia. Istotny w diagnozie dysmorfofobii jest poziom wglądu osoby chorej. Poziomem wglądu określamy to, w jakim stopniu osoba chora jest przekonana o posiadaniu defektów. Przy dobrym wglądzie, osoba chora zdaje sobie sprawę, że te wady mogą być wymyślone, bądź wyolbrzymione przez nią samą. Przy słabym wglądzie według osoby chorej, wady są prawdopodobnie prawdziwe. W sytuacji braku wglądu, osoba jest całkowicie przekonana o istnieniu wad.

Dysmorfofobia twarzy oraz innych części ciała

Osoby cierpiące na dysmorfofobie najczęściej skupiają się na wyglądzie skóry. Chodzi o przebarwienia, trądzik, blizny, pieprzyki czy znamiona. Bardzo często dysmorfofobia skupia się na samej twarzy. Dotyczy to rysów, kształtu, wyglądu ust, nosa czy podbródka. Możemy również wyróżnić coś takiego jak dysmorfofobia ciała, a dokładniej jego budowy, ilości tkanki tłuszczowej, mięśniowej czy wzrostu. Oprócz tego, może ona dotyczyć również włosów, wagi, brzucha czy piersi. U mężczyzn często dotyczy wzrostu, tkanki mięśniowej, oraz genitaliów.

Dysmorfofobia u dzieci

Najczęściej choroba ta rozwija się już u nastolatków. Jest to okres, w którym dzieci skupiają się na swoim wyglądzie a opinia innych ludzi jest dla nich niezwykle ważna. Często zdarza się, że dysmorfofobia u nastolatków, prowadzi do innych zaburzeń. Dzieci odcinają się od życia społecznego, często całkowicie rezygnując ze szkoły i nauki.

Postać urojeniowa dysmorfofobii

Postać psychotyczna dysmorfofobii (inaczej urojeniowa) charakteryzuje się tym, że chore osoby są całkowicie przekonane o tym, że występuje u nich defekt, który realnie nie istnieje. Zwykle nie przyjmują one żadnych argumentów, ponieważ są pewne istnienia konkretnej wady. Natomiast w postaci nieurojeniowej, cierpiące na nią osoby są w stanie zauważyć chociaż po części, że ich ocena wyglądu może być nie do końca zgodna z rzeczywistością. Psychotyczna postać dysmorfofobii zwykle charakteryzuje się bardziej nasilonymi objawami. Często pojawia się bardzo silny lęk, oraz fobia społeczna. Urojeniowa postać tej choroby, może dotyczyć nawet od 30 do 60% wszystkich przypadków.

Cielesne zaburzenia dysmorfoficzne a choroby współistniejące

Bardzo często dysmorfofobia prowadzi do powstania chorób współistniejących. Jako najczęściej występujące można wymienić:

• Fobia społeczna.
• Zaburzenia osobowości.
• Samookaleczanie.
• Depresja.
• Apotemnofilia (Chęć amputacji własnej kończyny).
• Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne.
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe.
• Zaburzenia odżywiania (Szczególnie u kobiet).
• Nadużywanie alkoholu (Najczęściej u mężczyzn).

Dysmorfofobia – test będący wskazówką

Nie ma jednego określonego testu diagnostycznego który pozwoli rozpoznać dysmorfofobie. Jednak jeśli na kilka z poniższych pytań odpowiedz brzmi „tak”, jest to wskazówka że należy zgłosić się do specjalisty i rozwiać wszelkie wątpliwości.

Dysmorfofobia test:

• Nieustannie przeglądasz się w lustrze? tak/nie
• Czy któryś aspekt Twojego wyglądu jest dla Ciebie niepokojący? tak/nie
• Czy myślisz o tym aspekcie nawet przez kilka godzin dziennie? tak/nie
• Myśli o tym aspekcie utrudniają Ci codzienne funkcjonowanie? tak/nie
• Czy porównujesz swój mankament z wyglądem innych osób? tak/nie

Dysmorfofobia – leczenie łączące psychoterapie oraz farmakoterapie

Dysmorfofobie diagnozuje lekarz psychiatra po zebraniu szczegółowego wywiadu. W następnej kolejności ustala plan leczenia. Najważniejszym elementem leczenia tej choroby, jest połączenie psychoterapii wraz z leczeniem farmakologicznym. Te dwie metody w połączeniu ze sobą, wykazują najwyższą skuteczność. W przypadku farmakoterapii stosuje się głównie leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Zwykle są to leki stosowane do leczenia depresji, w przypadku dysmorfofobii zaleca się wyższe dawki tych leków. Niestety osoby cierpiące na dysmorfofobie bardzo często nie poddają się żadnej terapii, ponieważ nie zgadzają się z tą diagnozą. Są tak bardzo skupione na fizycznych aspektach swojego wyglądu, że nie potrafią zrozumieć że przyczyna tkwi w psychice. Istnieje możliwość całkowitego wyleczenia dysmorfofobii, jednak często zdarza się, że po czasie dochodzi do nawrotu objawów choroby. Terapia dysmorfofobii zazwyczaj jest długa, jednak jej efekty zwykle są zadowalające.

Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu dysmorfofobii

W leczeniu dysmorfofobii niezwykle ważna jest psychoterapia, a szczególnie terapia poznawczo-behawioralna. Przy tej metodzie niezwykle istotne są eksperymenty behawioralne. Jako najbardziej skuteczne wymienia się również technikę ekspozycji i powstrzymywania reakcji. Pozwalają one zrozumieć siebie, oraz przyczyny własnych zachowań. Dzięki nim chora osoba, uczy się jak wygląda to zaburzenie, oraz jak może sobie z nim radzić, konfrontując się z własnymi lękami. Psychoterapeuta może nauczyć osobę cierpiącą na to schorzenie, jak zmienić swoje schematy postępowania i działania, aby skutecznie walczyć z dysmorfofobią. W przypadku niepowodzenia terapii poznawczo – behawioralnej która wykorzystuje techniki powstrzymywania reakcji i ekspozycji, można zdecydować się na terapię metapoznawczą.

Jak pomóc osobie z dysmorfofobią?

Mając w swoim otoczeniu osobę, która może cierpieć na dysmorfofobie, warto uświadomić ją o istnieniu takiego rodzaju choroby. Przekonanie takiej osoby do wizyty u specjalisty może być trudne, ale często konieczne, ponieważ taka osoba sama sobie nie poradzi z tym problemem. W leczeniu dysmorfofobii oprócz terapii, bardzo ważne jest wsparcie rodziny oraz bliskich. Często zdarza się, że bliscy osoby mającej to zaburzenie bagatelizują tę chorobę, co negatywnie oddziałuje na proces leczenia. Takiej osobie należy okazywać wsparcie i zrozumienie. W kontakcie z nią, należy wykazywać się szczególną empatią. Człowiek z dysmorfofobią jest bardzo delikatny i łatwo pogłębić jego zaburzenia, wyrażając jakąś krytyczną opinię dotyczącą jego wyglądu.

Jeśli myślenie o wadach staje się obsesją i zajęciem na większość dnia, należy zacząć się martwić. Diagnostyka dysmorfofobii nie jest łatwa i nie ma jednego określonego badania, które będzie potwierdzało bądź wykluczało to schorzenie. Dlatego często osoby chore na dysmorfofobie są diagnozowane latami. Psychoterapia wraz z farmakoterapią, jest najskuteczniejszą metodą leczenia dysmorfofobii. Jednak niestety bardzo często zdarza się, że osoby chore nie godzą się z diagnozą i nie uznają że ich problem dotyczy psychiki.

Bibliografia:

1. Schulte Johanna, Schulz Claudia, Wilhelm Sabine, Buhlmann Urlike. Treatment utilization and treatment barriers in individuals with body dysmorphic disorder. BMC Psychiatry 2020;20:69
2. Kuck Nora, Cafitz Lara, Burkner Paul-Christian, Hoppen Laura, Wilhelm Sabine, Buhlmann Ulrike. Body Dysmorphic disorder and self- esteem: a meta analysis. BMC Psychiatry 2021;21;310
3. Craythorne Shioma-Lei, Shaw Rachel L., Larkin Michael. A phenomenological exploration of self-identified origins and experiences of body dysmorphic disorder. Front. Psychol., 23 September 2022 Volume 13 – 2022
4. Hunt Thomas J., Thienhaus Ole, Elwood Amy. The Mirror Lies: Body Dysmorphic Disorder. Am Fam Physician. 2008;78(2):217-222
5. Jassi Amita. Krebs Georgina. Body Dysmorphic Disorder: Reflections on the last 25 years. January 11, 2021 Volume 26 Issue 1
6. Rajyaluxmi Aoife, Veale David. Understanding and treating body dysmorphic disorder. Indian Journal of Psychiatry 61(Suppl 1):p S131-S135, January 2019
7. Brennan Sarah N., Rosell Susan L., Rehm Imogen, Thomas Neil, Castle David J,. A qualitative exploration of the lived experiences of Body Dysmorphic Disorder. Front. Psychiatry, 03 October 2023
8. Hong Kevin, Nezgovorova Vera, Hollander Eric. New perspectives in the treatment of body dysmorphic disorder.  Version 1. F1000Res. 2018; 7: 361. 
9. Krebs Georgina, Fernandez de la Cruz Lorena, Cols-Mataix David. Recent advances in understanding and managing body dysmorphic disorder. 2017 Aug;20(3):71-75. doi: 10.1136/eb-2017-102702.   Epub 2017 Jul 20.
10. Phillips Katharine A, Hart Ashley S, Simpson Helen Blair, Stein Dan J,. Delusional versus nondelusional body dysmorphic disorder: recommendations for DSM-5. CNS Spectr. 2014 Feb; 19(1): 10–20.